غربالگری سرطان پروستات برای افراد پرخطر
تشخیص زودهنگام سرطان پروستات در افراد پرخطر، به ویژه با پیشرفتهای اخیر در غربالگری مولکولی، شانس درمان مؤثر را افزایش میدهد.
۱. شناسایی افراد پرخطر
افرادی که حداقل یکی از عوامل خطر زیر را دارند، کاندیدای غربالگری پیشرفته هستند:
- سابقه خانوادگی: سرطان پروستات، پستان، تخمدان یا پانکراس در بستگان درجه یک
- جهش های ژنتیکی: مانند BRCA1/BRCA2 HOXB13, یا سندرم لینچ
- نژاد: مردان آفریقایی-آمریکایی ۲ برابر بیشتر در معرض خطر هستند.
- سطح PSA پایه بالا: PSA ≥2 ng/mL قبل از ۵۰ سالگی
۲. روشهای غربالگری استاندارد
الف) آزمایش PSA (آنتی ژن اختصاصی پروستات)
- مزایا: غیرتهاجمی، هزینه نسبتاً پایین
- محدودیت ها:
- مثبت کاذب (بالا رفتن PSA به دلیل التهاب یا بزرگی خوش خیم پروستات)
- منفی کاذب (تومورهای کمتر تهاجمی ممکن است PSA کمی تولید کنند.)
ب) معاینه انگشتی مقعدی (DRE)
- هدف: شناسایی توده های سفت یا نامتقارن در پروستات
ج) MRI چندپارامتری پروستات (mpMRI)
- نقش:
- ارزیابی دقیق مناطق مشکوک (PI-RADS Score)
- راهنمایی برای بیوپسی هدفمند
۳. غربالگری مولکولی و تستهای پیشرفته
الف) تستهای مبتنی بر ادرار
- PCA3 (Prostate Cancer Antigen 3) :
- نحوه انجام: اندازه گیری RNA اختصاصی سرطان پروستات در ادرار
- مزیت: دقت بالاتر از PSA در تمایز سرطان از توده های خوش خیم
- TMPRSS2-ERG :
- شناسایی ادغام ژنی مرتبط با سرطانهای تهاجمی تر.
- ExoDx Prostate IntelliScore:
- تجزیه وتحلیل اگزوزومهای ادراری برای ارزیابی خطر تومور با گرید بالا
ب) تست های خونی
- ۴Kscore :
- ترکیب ۴ مارکر+ (PSA, free PSA, hK2, IGFBP-2) سن و سابقه بیوپسی
- خروجی: تعیین درصد خطر ابتلا به سرطان تهاجمی
- Phi (Prostate Health Index) :
- ترکیب PSA, free PSA, و [-2]proPSA برای کاهش نیاز به بیوپسی های غیرضروری
ج) تست های ژنومی
- Oncotype DX GPS :
- تجزیه وتحلیل بیان ۱۷ ژن در نمونه بیوپسی برای پیش بینی تهاجمی بودن تومور
- Decipher :
- ارزیابی خطر متاستاز بر اساس پروفایل RNA تومور
د) تصویربرداری پیشرفته
- PSMA PET/CT :
- شناسایی متاستازهای میکروسکوپی با هدف گیری آنتی ژن اختصاصی غشای پروستات (PSMA)
۴. زمان بندی غربالگری برای افراد پرخطر
گروه پرخطر | شروع غربالگری | تست های توصیه شده | تناوب |
جهش BRCA2 | ۴۰ سالگی | PSA + MRI + مشاوره ژنتیک | سالانه |
آفریقایی-آمریکایی با سابقه خانوادگی | ۴۵ سالگی | PSA + DRE + PCA3 | سالانه |
PSA ≥2 ng/mL در ۵۰ سالگی | زمان تشخیص | ۴Kscore + MRI | هر ۶-۱۲ ماه |
۵. مزایا و چالشهای غربالگری مولکولی
مزایا | چالشها |
کاهش بیوپسی های غیرضروری | هزینه بالای تست های مولکولی |
شناسایی تومورهای تهاجمی تر | دسترسی محدود در برخی مناطق |
شخصی سازی برنامه درمانی | نیاز به تخصص برای تفسیر نتایج |
۶. توصیه های کلیدی
- مشاوره ژنتیک: برای افراد با سابقه خانوادگی قوی یا جهش های شناخته شده
- رویکرد چندوجهی: ترکیب PSA، MRI و تستهای مولکولی برای دقت بالات.
- پایش فعال (Active Surveillance) : برای تومورهای کم خطر با استفاده از MRI و بیومارکرها.
نکته پایانی:
غربالگری سرطان پروستات باید به صورت فردمحور و با مشارکت بیمار در تصمیم گیری انجام شود. پیشرفتهای مولکولی امیدوارکننده اند، اما جایگزین مشورت با متخصص اورولوژی نیستند.