چگونه سرطان کلیه تشخیص داده می‌شود؟
امروزه بیشتر تومورهای کلیه به صورت اتفاقی و زمانی که فرد به دلایل دیگری (مانند دل‌درد یا کمردرد) تحت تصویربرداری شکم قرار می‌گیرد، کشف می‌شوند. در گذشته، وجود سه علامت کلاسیک (درد پهلو، خون در ادرار و لمس توده در شکم) نشانه بیماری بود، اما امروزه این علائم با هم به ندرت دیده می‌شوند و معمولاً نشانه بیماری پیشرفته هستند. در این راهنما، مراحل تشخیص یک توده مشکوک در کلیه را بر اساس معتبرترین دستورالعمل‌های پزشکی توضیح می‌دهیم.
نکته کلیدی: این راهنما صرفاً جهت اطلاع‌رسانی است و هرگز جایگزین مشاوره با پزشک متخصص اورولوژی نمی‌شود. تصمیم‌گیری نهایی برای هر مرحله از تشخیص و درمان باید با مشورت پزشک انجام شود.
مراحل گام به گام تشخیص
۱.ارزیابی اولیه و آزمایش‌ها
پس از مشکوک شدن به وجود توده در کلیه (چه به دلیل علائم و چه به صورت اتفاقی)، پزشک با معاینه بالینی و درخواست چند آزمایش اولیه، وضعیت عمومی شما را ارزیابی می‌کند:
- آزمایش خون: برای بررسی عملکرد کلیه‌ها (کراتینین و eGFR)، عملکرد کبد، شمارش سلول‌های خونی و سطح کلسیم.
- آزمایش ادرار: برای بررسی وجود خون (هماچوری)، پروتئین یا علائم عفونت.
این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا وضعیت سلامت کلی شما را بسنجد و برای مراحل بعدی تصمیم‌گیری کند.
2.تصویربرداری تخصصی: دیدن توده از نزدیک
مهم‌ترین و قطعی‌ترین راه برای تشخیص و بررسی یک توده کلیوی، استفاده از روش‌های تصویربرداری تخصصی است. بر اساس دستورالعمل‌های EAU و AUA، سی‌تی اسکن بهترین روش استاندارد برای این کار است.
- سی‌تی اسکن (CT Scan): این روش با استفاده از اشعه ایکس و تزریق ماده حاجب (ماده رنگی)، تصاویری بسیار دقیق از کلیه‌ها و بافت‌های اطراف تهیه می‌کند. سی‌تی اسکن چندمرحله‌ای (مولتی‌فاز) به پزشک اجازه می‌دهد تا ببیند آیا توده “خون‌گیری” می‌کند یا نه (که به آن “Enhancement” می‌گویند). وجود خون‌گیری، مهم‌ترین نشانه برای تشخیص بدخیم بودن یک توده است. این روش همچنین اطلاعات دقیقی در مورد اندازه توده، درگیری عروق و گسترش احتمالی به غدد لنفاوی یا سایر اعضا می‌دهد.
- ام‌آر‌آی (MRI): این روش جایگزین بسیار خوبی برای سی‌تی اسکن است، به خصوص در مواردی که بیمار به ماده حاجب سی‌تی اسکن حساسیت دارد، باردار است یا نیاز به بررسی دقیق‌تر درگیری عروق خونی وجود دارد. MRI از اشعه ایکس استفاده نمی‌کند و می‌تواند در تشخیص برخی توده‌های پیچیده کیستیک یا افتراق انواع خوش‌خیم از بدخیم کمک‌کننده باشد.
- سونوگرافی با تزریق ماده حاجب (CEUS): در موارد خاص، این روش می‌تواند برای افتراق کیست‌های پیچیده از توده‌های سرطانی مفید باشد.
3.نمونه‌برداری (بیوپسی): آیا همیشه لازم است؟
در گذشته، نمونه‌برداری از توده‌های کلیه به ندرت انجام می‌شد، اما امروزه در برخی موارد نقش‌دارد. هر دو انجمن EAU و AUA توصیه می‌کنند که درصورتی‌که درمان‌های کمتر تهاجمی مانند “نظارت فعال” یا “سوزاندن توده (ابلیشن)”، برای بیمار انتخاب شود، قبل از آن حتماً باید نمونه‌برداری انجام‌شود.
چه زمانی نمونه‌برداری (بیوپسی) توصیه می‌شود؟
- وقتی قرار است بیمار تحت نظارت فعال قرار گیرد (برای اطمینان از خوش‌خیم یا کم‌خطر بودن توده).
- قبل از انجام درمان‌های کانونی مانند سوزاندن توده با سرما (کرایوابلیشن) یا گرما (RFA)
- زمانی که شک به متاستاز (گسترش سرطان از عضوی دیگر به کلیه) یا لنفوم وجود دارد.
- در بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته، برای تعیین نوع سلولی تومور جهت انتخاب بهترین دارودرمانی.
نمونه‌برداری معمولاً به صورت سرپایی و با بی‌حسی موضعی تحت هدایت سونوگرافی یا سی‌تی اسکن انجام می‌شود. این کار بسیار ایمن است و خطر پخش شدن سلول‌های سرطانی با تکنیک‌های جدید تقریباً صفر است. با این حال، باید بدانید که در حدود ۱۴٪ موارد ممکن است نمونه کافی به دست نیاید.
4.مرحله‌بندی (Staging): سرطان چقدر پیشرفت کرده است؟
پس از تأیید تشخیص، پزشک باید مرحله بیماری را مشخص کند. این کار به تعیین بهترین روش درمانی و پیش‌بینی آینده بیماری کمک می‌کند. سیستم جهانی مورد استفاده برای این کار TNM نام دارد:
- T) Tumor): اندازه تومور و میزان نفوذ آن به بافت‌های اطراف را مشخص می‌کند (از T1 برای تومورهای کوچک محدود به کلیه تا T4 برای تومورهایی که از کلیه خارج شده‌اند).
- N) Node): نشان می‌دهد آیا غدد لنفاوی نزدیک کلیه درگیر شده‌اند یا خیر (N0 یعنی عدم درگیری و N1 یعنی درگیری).
- M) Metastasis): مشخص می‌کند آیا سرطان به اعضای دوردست مانند ریه‌ها، کبد یا استخوان‌ها گسترش یافته است یا نه (M0 یعنی عدم گسترش و M1 یعنی گسترش).
برای مرحله‌بندی دقیق، معمولاً سی‌تی اسکن از قفسه سینه نیز انجام می‌شود تا از عدم وجود متاستاز در ریه‌ها اطمینان حاصل شود.
نتیجه‌گیری نهایی و مشاوره ژنتیک
با کنار هم گذاشتن تمام این اطلاعات (آزمایش‌ها، نتایج تصویربرداری، گزارش پاتولوژی از نمونه‌برداری و مرحله‌بندی)، پزشک می‌تواند تشخیص قطعی را اعلام کرده و بهترین گزینه‌های درمانی را با شما در میان بگذارد.
انجمن AUA به طور ویژه تأکید می‌کند که اگر سن شما در زمان تشخیص کمتر از ۴۶ سال باشد، توده‌های متعدد یا دوطرفه داشته باشید، یا سابقه خانوادگی قوی از سرطان کلیه وجود داشته باشد، حتماً برای مشاوره ژنتیک ارجاع داده شوید.